Spyware là gì? Mẹo phát hiện và phòng chống phần mềm Spyware

Bài viết này của Nesa Computer sẽ đưa bạn hiểu rõ về Spyware, một loại phần mềm độc hại mà người dùng máy tính và điện thoại thường gặp phải. Chúng ta sẽ tìm hiểu về khái niệm, các loại phổ biến, nguyên nhân ra đời, tác hại mà chúng gây ra, cùng những dấu hiệu cho thấy máy tính hay điện thoại của bạn có thể đã bị nhiễm Spyware. Hơn nữa, bài viết sẽ cung cấp những giải pháp và mẹo phòng chống Spyware hiệu quả, giúp bạn bảo vệ thông tin cá nhân và duy trì hiệu suất của thiết bị. Cuối cùng, chúng ta sẽ đặt một số câu hỏi thường gặp về Spyware để giúp bạn có cái nhìn toàn diện về vấn đề này và biết cách bảo vệ mình khỏi những mối đe dọa trực tuyến.

1. Spyware là phần mềm gì?

Spyware là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để giám sát hoặc thu thập thông tin mà người sử dụng không cho phép. Nó thường được cài đặt lẻn vào máy tính hoặc thiết bị di động mà không được sự chấp nhận rõ ràng từ người dùng.

Các chức năng chính của Spyware bao gồm:

• Thu thập thông tin cá nhân: Spyware có thể theo dõi các hoạt động trực tuyến của người dùng, bao gồm lịch sử duyệt web, tài khoản ngân hàng, thông tin đăng nhập, và các dữ liệu cá nhân khác.
• Gửi thông tin về server từ xa: Dữ liệu mà Spyware thu thập thường được gửi về một máy chủ từ xa mà người sử dụng không biết. Điều này có thể làm giảm hiệu suất máy tính và tiềm ẩn rủi ro bảo mật lớn.
• Hiển thị quảng cáo không mong muốn: Spyware có thể tạo ra cửa sổ pop-up quảng cáo không mong muốn hoặc thay đổi trang chủ trình duyệt để đưa người dùng đến các trang web quảng cáo.
• Làm giảm hiệu suất hệ thống: Một số Spyware có thể gây ra tình trạng máy tính chạy chậm hoặc không ổn định bằng cách sử dụng tài nguyên hệ thống.
• Tạo lỗ hổng bảo mật: Spyware cũng có thể mở cửa cho các loại malware khác để xâm nhập vào hệ thống.

Người dùng thường không biết khi máy tính hoặc thiết bị của họ bị lây nhiễm bởi Spyware, vì nó hoạt động âm thầm và không tạo ra các biểu hiện rõ ràng. Để bảo vệ chống lại Spyware, người dùng cần cài đặt và duy trì phần mềm chống malware, cập nhật hệ điều hành và ứng dụng, và tránh kích vào các liên kết hoặc tải về tập tin từ các nguồn không đáng tin cậy.

2. Ví dụ về các loại phần mềm gián điệp Spyware

Có nhiều loại phần mềm gián điệp (Spyware) khác nhau, và chúng có thể được sử dụng với các mục đích đa dạng như giám sát hành vi trực tuyến, đánh cắp thông tin cá nhân, hoặc theo dõi hoạt động hệ thống. Dưới đây là một số ví dụ về các loại phần mềm gián điệp phổ biến:

• Keyloggers: Keyloggers là Spyware thiết kế để ghi lại mọi ký tự mà người dùng nhập vào bàn phím. Điều này có thể bao gồm mật khẩu, tên đăng nhập, tin nhắn và thông tin khác.
• Trojans: Một số Trojan cũng có thể chứa các chức năng gián điệp, giúp kẻ tấn công thu thập thông tin mà không báo trước cho người dùng.
• Adware chứa thành phần gián điệp: Một số loại adware (phần mềm quảng cáo) có thể cài đặt thành phần gián điệp để theo dõi quảng cáo mà người dùng nhấp vào và thói quen duyệt web của họ.
• System Monitors: Các phần mềm này theo dõi hoạt động trên hệ thống, bao gồm cả các ứng dụng được mở, tệp tin được truy cập và thậm chí là nội dung của các cửa sổ và cuộc trò chuyện trực tuyến.
• Mobile Spyware: Phần mềm gián điệp dành cho thiết bị di động, các ứng dụng này có thể ghi âm cuộc gọi, theo dõi vị trí GPS, và thu thập tin nhắn và ảnh từ điện thoại.
• Browser Hijackers: Một số phần mềm gián điệp thay đổi cài đặt trình duyệt, ví dụ như trang chủ hay công cụ tìm kiếm mặc định để chuyển hướng người dùng đến trang web có lợi ích cho người tạo ra Spyware.

Lưu ý rằng các kẻ tấn công liên tục phát triển và cải tiến các phần mềm gián điệp của họ, vì vậy danh sách này chỉ đại diện cho một số ví dụ và không phải là đầy đủ. Để bảo vệ chống lại Spyware, người dùng cần duy trì một lớp bảo vệ đa lớp bao gồm cả phần mềm chống malware và thói quen an toàn trực tuyến.

3. Nguyên nhân ra đời của phần mềm Spyware

Phần mềm Spyware ra đời chủ yếu vì mục đích giám sát và thu thập thông tin bí mật dù không được sự chấp thuận của người sử dụng. Dưới đây là một số nguyên nhân chính khiến phần mềm Spyware xuất hiện:

• Thu thập thông tin cá nhân: Một trong những mục tiêu chính của Spyware là thu thập thông tin cá nhân của người sử dụng. Thông tin này có thể bao gồm tên, địa chỉ email, mật khẩu, thông tin tài khoản ngân hàng, và các dữ liệu cá nhân khác. Những thông tin này có thể được sử dụng cho mục đích thương mại, lừa đảo, hoặc bán trên thị trường đen.
• Quảng cáo không mong muốn: Một số loại Spyware cài đặt chức năng quảng cáo không mong muốn, chẳng hạn như pop-up, redirections, hoặc thay đổi trang chủ của trình duyệt. Điều này tạo ra lợi nhuận cho những người tạo ra Spyware thông qua các chiến dịch quảng cáo hoặc chương trình liên kết.
• Kiếm lợi từ thông tin người dùng: Thông tin cá nhân có giá trị và có thể được bán cho bên thứ ba để sử dụng trong quảng cáo có định hướng, nghiên cứu thị trường, hoặc các mục đích khác. Người tạo ra Spyware có thể kiếm lợi nhuận từ việc bán dữ liệu người dùng này.
• Hoạt động gián điệp: Các tổ chức tình báo, cá nhân hoặc tổ chức có mục đích gián điệp có thể sử dụng Spyware để theo dõi và thu thập thông tin từ mục tiêu một cách không phát hiện.
• Lừa đảo và trục lợi: Một số Spyware được sử dụng trong các chiến dịch lừa đảo, chẳng hạn như gửi email lừa đảo hoặc tải xuống tập tin đính kèm giả mạo. Khi người dùng mở tập tin, Spyware có thể được cài đặt để thực hiện các hoạt động gián điệp hoặc đánh cắp thông tin.
• Chuyển hướng trang web và tăng lượt xem: Một số Spyware có thể thay đổi cài đặt trình duyệt để chuyển hướng người dùng đến các trang web có lợi ích cho tác giả Spyware. Điều này có thể tạo ra lợi nhuận thông qua quảng cáo hoặc tăng lượt xem cho các trang web cụ thể.
• Tạo lỗ hổng bảo mật: Một số Spyware có thể được sử dụng để tạo ra lỗ hổng bảo mật trên hệ thống của người sử dụng, tạo điều kiện cho việc tấn công từ xa hoặc cài đặt các loại malware khác.

Trong tất cả các trường hợp trên, phần mềm Spyware thường được tạo ra với mục đích ẩn và thực hiện các hoạt động mà người sử dụng không thể nhận biết hoặc ngăn chặn một cách dễ dàng.

4. Tác hại của Spyware gây ra

Phần mềm Spyware có thể gây ra nhiều tác hại đối với người sử dụng và hệ thống máy tính của họ. Dưới đây là một số tác hại phổ biến của Spyware:

4.1 Mất Quyền Riêng Tư

• Thu Thập Thông Tin Cá Nhân: Spyware có khả năng thu thập thông tin cá nhân của người sử dụng mà không họ biết. Điều này có thể bao gồm tên, địa chỉ, số điện thoại, thông tin tài khoản ngân hàng, và mật khẩu.
• Theo Dõi Hành Vi Trực Tuyến: Spyware có thể theo dõi mọi hoạt động trực tuyến của người sử dụng, bao gồm cả các trang web họ truy cập, quảng cáo họ nhấp vào, và thậm chí là nội dung của cuộc trò chuyện trực tuyến.

4.2 Lừa Đảo và Mất Tiền

• Chiếm Quyền Truy Cập Tài Khoản Ngân Hàng: Một số Spyware có thể đánh cắp thông tin tài khoản ngân hàng và thông tin thẻ tín dụng, dẫn đến việc mất tiền và rủi ro lừa đảo tài chính.
• Thực Hiện Giao Dịch Không Rõ: Spyware có thể thực hiện các giao dịch mà người sử dụng không biết, chẳng hạn như mua sắm trực tuyến hoặc chuyển tiền mà không có sự đồng ý của họ.

4.3 Gây ảnh Hưởng đến Hiệu Suất Hệ Thống

• Làm Chậm Máy Tính: Một số loại Spyware chạy ngầm và tiêu tốn tài nguyên hệ thống, làm chậm máy tính và làm giảm hiệu suất làm việc.
• Gây Đứng Máy: Spyware có thể gây ra các lỗi và đứng máy trên hệ thống, làm gián đoạn trải nghiệm sử dụng.

4.4 Nguy Cơ Bảo Mật

• Tạo Lỗ Hổng Bảo Mật: Một số Spyware có thể tận dụng lỗ hổng bảo mật trên hệ thống, mở cửa cho các tấn công từ xa hoặc cài đặt malware khác.
• Gây Mất Kiểm Soát Hệ Thống: Các loại Spyware có tính năng gián điệp cao có thể kiểm soát hệ thống một cách từ xa, cho phép kẻ tấn công thực hiện các hành động độc hại.

4.5 Quảng Cáo Không Mong Muốn

• Hiển Thị Pop-up và Quảng Cáo Gia Tăng: Một số Spyware được sử dụng để hiển thị quảng cáo không mong muốn, pop-up, và redirections trên trình duyệt người sử dụng.

4.6 Mất Kiểm Soát về Trình Duyệt

• Thay Đổi Trang Chủ và Công Cụ Tìm Kiếm: Một số Spyware có thể thay đổi cài đặt trình duyệt, làm thay đổi trang chủ và công cụ tìm kiếm mà người sử dụng không thể kiểm soát được.

4.7 Tác Động Đến Công Việc

• Gây Mất Thời Gian và Hiệu Suất: Sự can thiệp của Spyware có thể làm mất thời gian và tăng áp lực cho người sử dụng khi họ cố gắng loại bỏ nó và khôi phục lại tình trạng bình thường của máy tính.

Để bảo vệ chống lại Spyware, người sử dụng cần duy trì phần mềm chống malware, cập nhật hệ thống, và duy trì thái độ an toàn khi duyệt web và tải về tập tin từ internet.

5. Dấu hiệu cho thấy bạn đã bị nhiễm Spyware

Dấu hiệu của việc bị nhiễm Spyware có thể không rõ ràng và khó nhận diện, nhưng có một số dấu hiệu chung mà người sử dụng có thể chú ý. Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến cho thấy bạn có thể đã bị nhiễm Spyware:

5.1 Hiệu Suất Máy Tính Kém

• Máy tính chạy chậm hơn bình thường.
• Các ứng dụng mở và đóng chậm.

5.2 Thay Đổi Trình Duyệt

• Trang chủ và công cụ tìm kiếm của trình duyệt đã bị thay đổi mà không có sự cho phép của bạn.
• Hiển thị các thanh công cụ hoặc tiện ích mà bạn không cài đặt.

5.3 Hiện Quảng Cáo Không Mong Muốn

• Pop-up quảng cáo xuất hiện thường xuyên, đặc biệt là trong khi duyệt web.
• Quảng cáo hiển thị trên các trang web mà trước đây không có.

5.4 Sự Thay Đổi Cấu Hình Hệ Thống

• Cài đặt hệ thống thay đổi mà không có sự can thiệp của bạn.
• Giao diện người dùng của hệ thống thay đổi một cách đột ngột.

5.5 Mất Kiểm Soát Trên Trình Duyệt

• Trình duyệt bắt đầu hoạt động không ổn định hoặc thường xuyên bị treo.
• Sự xuất hiện của thanh công cụ hoặc tiện ích mà bạn không cài đặt.

5.6 Hiện Tượng Mất Dữ Liệu Cá Nhân

• Mất mát thông tin cá nhân như tên đăng nhập, mật khẩu, hoặc thông tin tài khoản ngân hàng.
• Gửi thông tin cá nhân của bạn mà không có sự cho phép.

5.7 Nắm Bắt Hoạt Động Trực Tuyến

• Thông tin về trình duyệt, các trang web bạn truy cập, và hoạt động trực tuyến bị theo dõi.
• Các thông báo quảng cáo hoặc pop-up liên quan đến nội dung bạn đã xem trực tuyến.

5.8 Mất Quyền Kiểm Soát

• Sự xuất hiện của các tác vụ hoặc tiến trình không rõ nguồn gốc trong quản lý tác vụ.
• Không thể truy cập hoặc thay đổi cài đặt an ninh trên máy tính.

5.9 Mất Tiền từ Tài Khoản Ngân Hàng

• Giao dịch tài chính không rõ ràng hoặc mất tiền từ tài khoản ngân hàng của bạn.

5.10 Hiệu Ứng Được Gửi từ Địa chỉ Email Của Bạn

• Người liên hệ của bạn nhận được email chứa quảng cáo hoặc nội dung không mong muốn từ địa chỉ email của bạn.

Nếu bạn nghi ngờ máy tính của mình đã bị nhiễm Spyware, nên sử dụng phần mềm chống malware và quét hệ thống để loại bỏ Spyware. Đồng thời, duy trì các biện pháp bảo mật trực tuyến để ngăn chặn sự xâm nhập của phần mềm độc hại.

6. Giải pháp phòng chống Spyware dành cho bạn

Để bảo vệ máy tính và dữ liệu cá nhân của bạn khỏi Spyware, bạn có thể thực hiện một số biện pháp phòng chống sau đây:

6.1 Cài Đặt Phần Mềm Chống Malware

Sử dụng phần mềm chống malware có uy tín và được cập nhật thường xuyên. Các ví dụ bao gồm Windows Defender, Malwarebytes, Bitdefender, và Kaspersky.

6.2 Cập Nhật Hệ Thống Thường Xuyên

Bảo đảm rằng hệ điều hành và tất cả các ứng dụng trên máy tính của bạn đều được cập nhật đầy đủ. Cập nhật thường xuyên có thể vá lỗ hổng bảo mật và giảm nguy cơ nhiễm malware.

6.3 Sử Dụng Firewall

Kích hoạt và cấu hình một tường lửa (firewall) trên máy tính để giữ cho máy tính của bạn an toàn trước các kết nối không mong muốn từ internet.

6.4 Thận Trọng Khi Tải Tệp Từ Internet

Tránh tải xuống tệp từ các nguồn không đáng tin cậy. Chỉ tải từ trang web và nguồn đã được kiểm chứng và có uy tín.

6.5 Kiểm Tra Email Cẩn Thận

Tránh mở các email từ nguồn không rõ, đặc biệt là các tệp đính kèm hoặc liên kết có vẻ đáng ngờ.

6.6 Tắt Tính Năng Tracking Trong Trình Duyệt

Cài đặt trình duyệt web để chặn hoặc giảm sự theo dõi và thu thập dữ liệu của bạn. Sử dụng các tiện ích mở rộng như uBlock Origin hoặc Privacy Badger để hạn chế quảng cáo theo dõi.

6.7 Xem Xét Các Quyền Ứng Dụng

Trước khi cài đặt ứng dụng mới, đọc và xem xét các quyền ứng dụng yêu cầu. Nếu một ứng dụng yêu cầu quyền truy cập không liên quan đến chức năng chính của nó, hãy cân nhắc xem có cần thiết không.

6.8 Tắt Tính Năng Remote Desktop

Nếu bạn không sử dụng tính năng Remote Desktop, hãy tắt nó để tránh nguy cơ người tấn công từ xa vào hệ thống của bạn.

6.9 Sử Dụng Tài Khoản Người Dùng Giới Hạn

Tránh sử dụng tài khoản người dùng có quyền hạn quản trị khi không cần thiết. Sử dụng tài khoản người dùng giới hạn để giảm nguy cơ bị tấn công và lây nhiễm malware.

6.10 Thực Hiện Quét Hệ Thống Định Kỳ

Thực hiện quét hệ thống định kỳ bằng phần mềm chống malware để đảm bảo rằng máy tính của bạn không bị nhiễm Spyware mà không được phát hiện.

6.11 Giáo Dục Người Sử Dụng

Hướng dẫn người sử dụng cách nhận diện và tránh các mối đe dọa trực tuyến. Điều này có thể bao gồm việc giảng dạy họ về email lừa đảo, trang web độc hại và cách duy trì thái độ an toàn trực tuyến.

7. Các câu hỏi thường gặp

7.1 Spyware ảnh hưởng gì đến quyền riêng tư của chúng ta?

Spyware là một loại phần mềm độc hại được thiết kế để thu thập thông tin cá nhân mà không sự cho phép của người sử dụng. Các thông tin này có thể bao gồm tên người dùng, mật khẩu, thông tin thẻ tín dụng, lịch sử duyệt web, và nhiều dữ liệu cá nhân khác. Khi Spyware thu thập dữ liệu như vậy, nó đặt ra rủi ro lớn đến quyền riêng tư của người sử dụng, có thể dẫn đến việc lạm dụng thông tin cá nhân hoặc mất mát tài khoản trực tuyến.

7.2 Spyware có ảnh hưởng đến hiệu suất máy tính không?

Có, Spyware có thể ảnh hưởng đến hiệu suất máy tính. Khi máy tính của bạn bị nhiễm Spyware, nó có thể làm giảm tốc độ hoạt động, làm chậm quá trình khởi động, và tăng tải CPU và bộ nhớ RAM. Spyware thường chạy ngầm mà không sự cho phép của người sử dụng, làm sử dụng tài nguyên hệ thống và làm máy tính hoạt động không ổn định.

7.3 Mẹo để ngăn chặn hiệu quả các phần mềm Spyware

1. Cài đặt và duy trì phần mềm chống malware có uy tín.
2. Cập nhật hệ điều hành và các ứng dụng thường xuyên.
3. Hạn chế việc tải tệp từ nguồn không đáng tin cậy.
4. Sử dụng firewall để ngăn chặn kết nối không mong muốn.
5. Kiểm tra định kỳ và quét hệ thống để phát hiện và loại bỏ Spyware.
6. Kiểm soát quyền truy cập của ứng dụng và tiến trình trên máy tính.
7. Thận trọng khi cung cấp thông tin cá nhân trực tuyến.
8. Tắt tính năng theo dõi và theo dõi trong trình duyệt web.

7.4 Điện thoại có thể bị nhiễm Spyware không?

Có, điện thoại cũng có thể bị nhiễm Spyware. Spyware có thể được truyền qua ứng dụng độc hại, email, hoặc trang web độc hại. Khi bị nhiễm, Spyware có thể theo dõi hoạt động của điện thoại, ghi lại cuộc gọi, tin nhắn, và thậm chí là hình ảnh và video. Để ngăn chặn nhiễm Spyware, người dùng nên cài đặt phần mềm diệt virus di động, tránh tải từ nguồn không đáng tin cậy, và kiểm tra định kỳ hệ thống của họ.

8. Kết

Tóm lại, Spyware đóng vai trò nguy hiểm và đe dọa sự riêng tư của người sử dụng cũng như hiệu suất của hệ thống. Với khả năng ẩn mình và hoạt động mà không sự cho phép của người dùng, nó có thể gây hậu quả nặng nề từ việc đánh cắp thông tin cá nhân đến làm chậm máy tính và làm giảm hiệu suất. Điều quan trọng là duy trì biện pháp phòng chống hiệu quả, bao gồm cập nhật hệ thống, sử dụng phần mềm chống malware đáng tin cậy, kiểm soát quyền truy cập ứng dụng, và thực hiện quét hệ thống định kỳ. 

Đối với điện thoại di động, việc sử dụng phần mềm diệt virus và hạn chế tải ứng dụng từ nguồn không đáng tin cậy là quan trọng. Bảo vệ khỏi Spyware không chỉ giúp bảo vệ dữ liệu cá nhân mà còn đảm bảo một trải nghiệm sử dụng máy tính và điện thoại an toàn và hiệu quả.